Het stormachtige leven van kunstenares Anne-Mie Van Kerckhoven: 'Ik heb diep gezeten, maar blote vrouwen en plastic hebben me erbovenop geholpen'
Ik heb me lang een mislukkeling gevoeld. Maar kunstenaars maken dingen omdat ze geen keuze hebben. Ze offeren hun leven op voor wat ze doen
magazine article by Jozefien Van Beek.
published on 05 Feb 2018 in Humo
Anne-Mie Van Kerckhoven (66), in de kunstwereld lange tijd Madam Kitsch genoemd omdat ze plastic en plexiglas in felle kleuren gebruikt, krijgt eindelijk de erkenning die ze verdient. Met een grote solotentoonstelling in het M HKA in Antwerpen triomfeert ze in eigen stad. ‘Toen ik voor deze expo al mijn werk opnieuw moest bekijken, heb ik een bijna-doodervaring gehad. Verschrikkelijk.’
In haar atelier in Borgerhout staat een maquette van het Antwerpse museum, waarin miniatiuurversies van haar werk staan en hangen. Van de allervroegste, zelden getoonde tekeningen tot haar meest recente output. ‘Deze tentoonstelling is in mijn geboortestad te zien, dus had de curator het idee om aan de hand van mijn werken te tonen hoe ik geleefd heb als vrouw en als kunstenaar.’
HUMO En hoe hebt u geleefd?
Anne-Mie Van Kerckhoven «Als kind zag ik in bladen als Paris Match dat kunstenaars een ander, veel vrijer leven leiden dan gewone mensen. Ze leven in een andere wereld, waarin van alles gemaakt wordt en waarin je niet elke ochtend naar een grijs kantoor moet vertrekken. Dat sprak me toen al aan.
»Toen ik was afgestudeerd aan de academie, heb ik er bewust voor gekozen om een tijd te gaan werken. Ik wilde voelen hoe de maatschappij draait en als kunstenaar niet irrelevant zijn voor de rest van de samenleving.»
HUMO In de jaren 70 en 80 werkte u in een fabriek van neon- en plexireclame.
Van Kerckhoven «Dat was ideaal, want ik mocht uit de container de overschotten meenemen. Als ik geluk had, vond ik mooie resten om nieuwe dingen mee te maken. Het was puur toeval dat ik daar werkte. De ouders van mijn schoonbroer waren goed bevriend met de directeur van die fabriek. Gelukkig, want ik had echt overal gesolliciteerd, zelfs als werkvrouw in een Chinees restaurant. Daar zeiden ze: ‘Maar mevrouw, u bént geen werkvrouw.’ Ik zag er ook niet doorsnee uit.»
HUMO Wel een gelukkig toeval: plastic is al van kindsbeen af uw lievelingsmateriaal.
Van Kerckhoven «Dat klopt. Het begon met de kleine plastic diertjes die je kreeg bij het ijs van een ijssalon naast de Roma, op de Turnhoutsebaan. Ik heb nog altijd zo’n roze katje. Andere kinderen speelden in de zandbak, ik wilde naar de plasticafdeling van de Grand Bazar. Ik raakte er betoverd door de veelheid aan kleuren en vormen van plastic huishoudgerief, kommen en bekers. Wat mij fascineerde, is dat elk voorwerp in verschillende kleuren bestond.
»Ik ben grootgebracht in een familie met veel vrouwen. De oudste zus van mijn moeder, toen mijn lievelingstante, had de kasten in haar kamer zelf gemaakt uit plastic. Ze had haar eigen wereld in kunststof gecreëerd. Voor mij is plastic een metafoor voor het in handen nemen van je leven, voor de maakbaarheid van de dingen. Je kunt plastic niet zomaar in de natuur vinden. De wetenschap dat het mens-zijn al in de essentie van die materie zit, vind ik heel mooi.»
HUMO Uw tante creëerde haar eigen wereld. Had u nog artistieke familieleden?
Van Kerckhoven «Ik ben opgegroeid in een familie waarin langs beide kanten veel mensen creatief waren. Tekenen heb ik altijd gedaan. Toen ik 5 jaar was, zei mijn vader al: ‘Anne-Mie is een artieste.’ Maar kunstenaars hadden vroeger niet echt een goede reputatie, hè. Ze werden geassocieerd met stoorzenders en anarchisme. Daarom mocht ik van mijn ouders niet naar de academie. Toen ik het toch deed, heeft mijn vader een jaar lang amper met mij gesproken. De Antwerpse academie was nochtans lang niet zo anarchistisch als die van Gent. Het klimaat was er academischer, en daar heb ik het knap lastig mee gehad. Nu, ik heb ook pech gehad: ik ben er gaan studeren in de jaren 70, net na een kantelmoment. Voordien was alles heel vrij geweest, met massa’s feesten. Maar het was té losbandig geworden en ze hebben dat teruggeschroefd. Van het ene uiterste ging het naar het andere.»
HUMO U groeide op in een streng katholiek gezin, waartegen u zich afzette. Maar toen u in een links milieu terechtkwam, merkte u dat daar evenveel dogma’s en regels heersten.
Van Kerckhoven «Klopt. Ik heb als kind nooit plannen gemaakt, maar ik wist wél zeker dat ik mijn mond alleen maar wilde opendoen als ik wist waarover ik sprak, en meende wat ik zei. Ik had een hekel aan zangers die hun eigen teksten niet hadden geschreven. Ook tegenover acteurs heb ik lang een grote reserve gehad, omdat zij dingen zeggen die ze niet menen. Dat hing voor mij samen met hersenspoelingen en beïnvloeding door de massamedia. Dat ik eigenzinnig weigerde om regels te volgen, zelfs die van het linkse milieu, zal daar wel iets mee te maken hebben. Ook mijn gezinssituatie heeft ertoe bijgedragen. Mijn ouders waren feestaannemers en ons huis – waar nu het Echt Antwaarps Teater is gevestigd – werd voor de helft ingenomen door de klanten, de feestvierders. Wij woonden erboven. Vaak moesten we naar het kasteel van mijn grootouders, die daar een restaurant en een hotel hadden. Maar zij hadden een ander idee over hoe de wereld in elkaar zit, en andere regels. En als ik naar mijn grootouders in Borgerhout ging, was er wéér een andere set van regels. Al snel besloot ik om mijn eigen regels te volgen en niet blindelings te geloven in die van anderen.»
HUMO Was uw kindertijd vrolijk, met al die feesten?
Van Kerckhoven «Ik vond het van jongs af verschrikkelijk dat goede dingen niet blijven duren. Dat niets eeuwig is. Als het toch moet stoppen, wil ik liever meteen dood zijn, dacht ik.
»Jarenlang hebben wij niet echt een familieleven gehad. Mijn ouders moesten altijd maar werken. Op feestdagen kon mijn vader pas in de late namiddag bij ons aan tafel komen. Maar toen ik 12 was, kochten mijn ouders plots een villa in Schilde, waar we in de vakantie met z’n allen naartoe gingen. Toen dacht ik: niet met mij. Ik vond het te laat om plots gezinnetje te spelen.
»Als kind had ik het er heel moeilijk mee dat ik mijn ouders zo weinig zag. Er moest elke dag voor pakweg twintig man eten op tafel staan, dus mijn moeder kookte niet, daar hadden we koks voor. Die maakten een soort grootkeuken-eten dat wij dikwijls veel te zout vonden. Ik ging mezelf ’s middags op school begraven in de jassen van kinderen die thuis gingen eten, want die roken naar eten klaargemaakt door een huismoeder over wie je in de kinderboeken las. Ik rook de gezelligheid in hun jassen.
»We waren met vijf kinderen thuis en we waren wel een hechte clan. Als we kwaad waren over iets, hielden we ’s avonds vergaderingen en vonden we dat we in opstand moesten komen. Niet dat er naar ons geluisterd werd (lacht). We moesten bijvoorbeeld altijd vroeg naar bed, wat we haatten. Dan verkleedden we ons met het beddengoed en voerden we toneelstukjes op. Tot iemand, mijn oom of één van de diensters, kwaad naar boven kwam.»
HUMO Dat klinkt alsof de kinderen Van Kerckhoven het goed met elkaar konden vinden.
Van Kerckhoven «Ja. Maar ik was als oudste wel de baas. Tenminste, zolang ik sterker was dan mijn broer. Hij is vier jaar jonger, maar toen hij plots zijn groeispurt kreeg, was er geen chef meer. Mijn gezag werd natuurlijk ondermijnd toen mijn zussen zagen dat mijn broer me overtroefde.»
'Ik ben een keer bijna gelyncht omdat ik een plastic rok droeg. Punks waren destijds een schandaal, hè'
SEKS, DOOD EN VERVAL
HUMO Wanneer werd kunst maken uw leven?
Van Kerckhoven «De beslissende stap zette ik als prille twintiger met een reeks zeefdrukken. Op een gegeven moment ben ik heel ziek geworden: omdat ik te veel alcohol dronk, kreeg ik hepatitis B. Alle kunstenaars dronken toen zoveel, maar ik ging eraan onderdoor. Drie maanden moest ik het bed houden. Ik mocht zelfs niet lezen. Heel confronterend.
»In die periode ben ik stripverhalen beginnen te tekenen over kwesties die toen door mijn hoofd spookten, zoals de overbevolking en het onderzoek naar voortplanting zonder spermacellen. De zeefdrukken maakte ik onder invloed van wat er toen in galerie De Zwarte Panter in Antwerpen te zien was. Noem het een vrouwelijk antwoord op de manier waarop mannen als Fred Bervoets en Wilfried Pas met seks, dood en verval omgingen in hun werk.
»Ik maakte een uitgave van honderd exemplaren. Al mijn spaarcenten had ik erin gestopt. Ik bracht de mappen uit en vroeg er 1.000 frank per stuk voor. Mijn collega-kunstenaars vonden het heel pretentieus dat ik er zoveel voor durfde te vragen. In die tijd was het absoluut not done dat je vóór je 30ste veel geld wilde voor je kunst. Ik heb er dan ook maar één map van verkocht (lacht). Nu ben ik blij dat ik er nog heb. Ik vind die zeefdrukken nog altijd heel goed.»
HUMO Pas op uw 35ste gaf u uw deeltijdse job op om voltijds kunstenaar te zijn.
Van Kerckhoven «Op die leeftijd moet je er echt voor gaan – al vind ik dat een lelijke uitdrukking. Maar het was geen evidente beslissing. Het is heel lang erg moeilijk geweest om mijn werk verkocht te krijgen. Nu pas begint me dat te lukken.
»Ik herinner me nog goed een middag in 1977 waarop ik probeerde om tekeningen te slijten aan galerie De Zwarte Panter. Maar Adriaan Raemdonck verwees me door naar Flor Bex van het Internationaal Cultureel Centrum, de voorloper van het M HKA, die me op zijn beurt terug naar De Zwarte Panter stuurde. Moedeloos ging ik op café. Het werd een zatte nacht en ik heb er mijn tekeningen achtergelaten. Ik dacht: foert. Ze hebben daar meer dan een half jaar achter de toog gelegen, tot de cafébaas me opbelde omdat hij het beu was te moeten opletten dat hij er geen bier op morste.
»Uiteindelijk heb ik een aantal tekeningen kunnen tentoonstellen in een kleine avant-gardegalerie in Antwerpen. Maar toen die naar Brussel verhuisde, heb ik mijn tekeningen niet meer teruggezien. Vroeger was zoiets heel normaal. Je moest als kunstenaar niet te trots zijn.
»De zwaarste periode had ik rond mijn 40ste. Ik had ervoor gekozen geen kinderen te krijgen, zodat ik me kon focussen op mijn kunst. Ik had geregeld een tentoonstelling bij galerie Zeno X, maar er gebeurde nooit echt iets. Ik kreeg geregeld kansen, maar daarna viel het telkens stil. Toen ben ik naar een psychologe moeten gaan. Ik vond mijn leven niets waard.»
HUMO Hoe hebt u zich erdoor geslagen?
Van Kerckhoven «Door een boek te lezen dat de psychologe mij had aangeraden, ‘Het trotse hart’ van Pearl S. Buck. En dankzij de kunst, natuurlijk. Door die crisis begon ik mezelf van een afstand te bekijken en ik merkte dat er twee extremen waren waar ik telkens opnieuw naartoe gezogen werd: vrouwen in blootmagazines – ik heb een grote verzameling van die boekjes – en artificiële intelligentie en alles wat met het synthetische te maken heeft, dus ook plastic. Op mijn 43ste besloot ik om die twee uitersten bij elkaar te brengen in een project dat ik ‘Morele Herbewapening’ heb gedoopt. Ik had in het Gezellekwartier in Brugge een ruimte gekregen om in te werken, een voorkamertje op de benedenverdieping, met een groot raam. Het deed me denken aan de etalage van een hoerenkot en zo kwam ik op het idee om woorden uit de artificiële intelligentie te linken aan bewerkte afbeeldingen van naakte vrouwen uit mijn collectie.
»Ook als het moeilijk was, ben ik altijd werk blijven maken. Veel daarvan is nooit eerder getoond. Om deze expo in het M HKA samen te stellen heb ik alles opnieuw moeten bekijken en dat is een bijna-doodervaring geweest. Een normale mens ziet zijn hele leven pas passeren vlak voor hij sterft. De omstandigheden waarin ik die kunstwerken heb gemaakt, het gevoel dat ik erbij heb gehad, heb ik helemaal herbeleefd. Dat was verschrikkelijk moeilijk. Al heb ik nu wel vrede met de keuzes die ik heb gemaakt.»
HUMO Dat klinkt alsof u er lang géén vrede mee hebt gehad.
Van Kerckhoven «Absoluut. Ik heb me lang een mislukkeling gevoeld. Maar kunst is altijd mijn overlevingsmechanisme geweest. Schrijvers, theatermakers en wetenschappers maken dingen omdat ze geen keuze hebben. Ze offeren hun leven op voor wat ze doen. Het is een overlevingsmechanisme om zich te wapenen tegen de trivialiteit van het leven, tegen het keurslijf van het systeem.
»Er wordt nu veel gefulmineerd over vrijheid, maar er wordt al te snel vergeten dat er in België nog niet zo lang geleden ook geen vrijheid was. Niet voor vrouwen, en niet voor kunstenaars. Ik ben op straat bespuwd omdat ik iets droeg wat mensen niet kenden. Een plastic rok, bijvoorbeeld. En ik herinner me dat ik in de GB een keer bijna ben gelyncht door een bende jonge kerels. Ze stonden rond mij ‘Freak! Freak! Freak!’ te roepen. Punks waren echt een schandaal, hè.
»Je wilt niet weten hoe vaak ik mijn identiteitskaart heb moeten tonen. De politie hield me ’s nachts tegen en vroeg: ‘Juffrouw, waar gaat u naartoe?’ Waarop ik: ‘Naar huis.’ Ze volgden me dan met de combi om te zien of ik wel écht naar huis ging.»
HUMO U hebt zich lang een outsider gevoeld. Vond u in uw echtgenoot Danny Devos een gelijkgestemde?
Van Kerckhoven «Absoluut. Wat bijzonder is: nog voor ik Danny leerde kennen, tekende ik figuren die dingen deden zoals Danny in zijn performances (Danny Devos is een performancekunstenaar die scheermesjes, staaldraad of schuurpapier gebruikt, red.) Ik was enorm geïnteresseerd in mensen die met hun lichaam werken, en plots leerde ik Danny kennen. De allereerste keer dat ik hem zag, had hij een prachtig kostuum aan. Een echte dandy.
»We zijn niet meteen een koppel geworden, hoor. Danny is veel jonger dan ik, en ik had een lief, een halve crimineel. Toen ik het had uitgemaakt, heeft hij een geweer gekocht om Danny dood te schieten. Tijdens het eerste jaar van onze relatie hebben wij elkaar bijna niet kunnen zien. We moesten elkaar stiekem treffen in hotels. Heftig.
»De eerste keer dat ik bij Danny in Gent ben blijven slapen, stond mijn ex plots voor de deur. Hij beukte die in, sloeg alles kort en klein en heeft mij naar het Sint-Pietersstation geschopt. Ik viel op de grond, en hij blééf maar slaan. Niemand is mij toen komen helpen.»
HUMO Intussen zijn jullie bijna 35 jaar getrouwd.
Van Kerckhoven «Inderdaad. In de jaren 90 heeft onze relatie wel twaalf jaar lang in een dipje gezeten.»
HUMO Twaalf jaar, kun je dat nog een dipje noemen?
Van Kerckhoven «Het ging in die tijd echt heel slecht tussen ons. Ik snap zelf niet hoe we dat overleefd hebben. In die periode heb ik meer dan een jaar alleen gewoond in Berlijn en ik dacht dat ik daar vroeg of laat wel iemand anders zou tegenkomen. Maar zoals Danny is er geen tweede. Voor ik hem leerde kennen, heb ik verschillende goede relaties gehad met fantastische mannen, dus ik wist wel dat wat ik met Danny heb, héél uitzonderlijk is. Ik kan helemaal mezelf zijn. Hij heeft een sterk karakter, dus hij kan tegen mij ingaan.»
Dildo’s van kristal
HUMO De vrouw heeft altijd centraal gestaan in uw werk, maar vrouwelijke rolmodellen vond u niet in de kunstwereld. U voelde zich meer aangetrokken tot figuren als Brigitte Bardot en Sophia Loren.
Van Kerckhoven «Er gaat een enorme kracht uit van Brigitte Bardot. In ‘Et Dieu… créa la femme’ zie je haar op een bepaald moment dansen. Dat is een ingeving van haar, want het stond niet in het script. Fantastisch, toch? Ik herinner me ook beelden van Bardot die in New York arriveert. Ze droeg een strak truitje en werd omringd door journalisten. Ik dacht: dat is een vrouw die in control is.
»Ook Sophia Loren imponeerde, zij was een sterke vrouw voor wie men respect had. Loren en Bardot waren rolmodellen, in tegenstelling tot Marilyn Monroe. Dat was te veel een poppemie, een slachtoffer.»
HUMO Over slachtoffers gesproken, hoe kijkt u naar de #MeToo-beweging?
Van Kerckhoven «Het is goed dat het eindelijk een thema wordt, maar ik vind het raar dat het nu pas gebeurt. Jaren geleden was er toch al het schandaal rond Dominique Strauss-Kahn? Vreemd dat er toen niet meer solidariteit was, want alle vrouwen maken zulke dingen mee.
»Bij mij gebeurde het geregeld dat de pers langskwam als Danny en ik samen iets hadden gemaakt, maar dat er alleen interesse voor hem was. Ze gingen ervan uit dat alles zijn idee was, omdat ik ‘maar’ een vrouw was. Héél frustrerend.
»Toen ik docent was aan de academie, heeft iemand ook eens vieze, vettige praat tegen mij verkocht op een moment dat ik niet kon reageren. Dan voel je je machteloos. Het helpt om erover te spreken. Daarom is #MeToo belangrijk.»
HUMO Kan #MeToo voor een mentaliteitswijziging zorgen?
Van Kerckhoven «Dat denk ik wel. We hebben natuurlijk al de topless activistes van Femen gehad. En de Guerrilla Girls. En La Cicciolina.»
HUMO Hoort die Italiaanse pornoster in dat rijtje thuis?
Van Kerckhoven «Ik heb haar leren kennen toen we begin jaren 80 een erotische video huurden in een videotheek op de Turnhoutsebaan. Danny en ik keken er op een middag naar: het was een seksshow met dildo’s in kristal. Straffe kost. La Cicciolina bleek een vrouw te zijn die controle heeft over haar eigen lust, die op een heel vriendelijke manier de mannen ten dienste staat en met veel respect behandeld wordt. Eigenlijk sluit dat perfect aan bij mijn werk.»
De expo ‘AMVK’ loopt van 9 februari tot 13 mei in het M HKA in Antwerpen. Info: muhka.be
read online: http://www.humo.be/humo-archief/387127/het-stormachtige-leven-van-kunstenares-anne-mie-van-kerckhoven-ik-heb-diep-gezeten-maar-blote-vrouwen-en-plastic-hebben-me-erbovenop-geholpen
Related solo exhibitions: AMVK
2936 views